Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

T­ liÖu tham kh¶o

Khóc Thõa Dô dùng quyÒn tù chñ

   Cuèi thÕ kû 9, triÒu ®×nh Tr­êng An ®æ n¸t. N¹n c¸t cø cña c¸c tËp ®oµn qu©n phiÖt phong kiÕn (phiªn trÊn) ngµy cµng ¸c liÖt. Khëi nghÜa Hoµng Sµo (874 - 884) ®· lµm lung lay tËn gèc nÒn thèng trÞ cña nhµ §­êng. ë miÒn t©y - nam (V©n Nam), Nam ChiÕu c­êng thÞnh trë thµnh mét n­íc lín, tõ thÕ kû 9 lu«n lu«n ®¸nh c­íp ®Êt An Nam. Cuèi n¨m 862 ®Çu n¨m 863. Nam ChiÕu ®em 50 v¹n qu©n x©m lÊn An Nam, chiÕm phñ thµnh Tèng B×nh, nhµ §­êng bá An Nam ®« hé phñ, chØ lo phßng gi÷ Ung Ch©u. Ba n¨m trêi, An Nam bÞ qu©n Nam ChiÕu chiÕm, chÝnh quyÒn nhµ §­êng v× hÌn yÕu ®· tù thñ tiªu quyÒn thèng trÞ cña m×nh trªn ®Êt n­íc ta. Theo sö nhµ §­êng, trong thêi gian ®ã, c¸c hµo tr­ëng ®Þa ph­¬ng ng­êi ViÖt ®· tù m×nh ®em qu©n trÊn gi÷ c¸c h­¬ng Êp chèng qu©n Nam ChiÕu (1).

   Cuèi n¨m 865, Cao BiÒn ®¸nh b¹i qu©n Nam ChiÕu vµ cè g¾ng kh«i phôc l¹i chÝnh quyÒn ®« hé. Tõ n¨m 866, An Nam ®« hé phñ bÞ ®æi thµnh TÜnh H¶i qu©n tiÕt trÊn ®øng ®Çu lµ chøc tiÕt ®é sø. Nh­ng nh÷ng biÖn ph¸p trÊn ¸p qu©n sù kÕt hîp víi thuËt phong thñy còng kh«ng cøu vít ®­îc m·i nÒn ®« hé cña nhµ §­êng trªn ®Êt n­íc ta. Sù tan r· cña nã trong suèt thÕ kû 9 ®· b¾t ®Çu vµ kh«ng thÓ nµo tr¸nh khái (2). Phong trµo ®Êu tranh giµnh quyÒn tù chñ d©n téc cña nh©n d©n ta suèt ba thÕ kû 7, 8, 9 b¸o hiÖu sù xuÊt hiÖn cña b×nh minh sau mét ®ªm dµi t¨m tèi d­íi ¸ch thèng trÞ cña phong kiÕn Trung Quèc.

   Viªn tiÕt ®é sø cuèi cïng mµ nhµ §­êng cö ®­îc sang cai trÞ n­íc ta lµ §éc C« Tæn. Y vèn lµ tÓ t­íng d­íi thêi §­êng Chiªu T«ng, v× bÞ b·i chøc mµ ph¶i sang An Nam thay ch©n Chu Toµn Dôc (lµ anh Chu Toµn Trung) do bÊt tµi bÞ buéc ph¶i vÒ h­u. Sang n­íc ta vµo th¸ng 4 n¨m 905, ch­a ®Çy 2 th¸ng y ®· næi danh "Ngôc th­îng th­" (th­îng th­ ¸c). V× kh«ng vÒ phe ®¶ng víi Chu Toµn Trung, y bÞ biÕn lµm thø sö LÖ Ch©u råi ty hé Quúnh Ch©u trong ®¶o H¶i Nam vµ bÞ giÕt chÕt trong kho¶ng th¸ng 6, th¸ng 7 n¨m 905.

   Sau khi §éc C« Tæn, viªn tiÕt ®é sø ngo¹i téc cuèi cïng rêi khái ®Êt n­íc ta, chíp thêi c¬ chÝnh quyÒn trung ­¬ng nhµ §­êng hÊp hèi, chÝnh quyÒn ®« hé ë miÒn ®Êt n­íc ta nh­ r¾n mÊt ®Çu, nh©n d©n ta l¹i mét lÇn n÷a kiªn quyÕt ®øng dËy tù quyÕt ®Þnh lÊy vËn mÖnh cña ®Êt n­íc. Mét ng­êi hµo tr­ëng ë ®Êt Hång Ch©u (H¶i D­¬ng) lµ Khóc Thõa Dô, ®­îc d©n chóng ñng hé, ®· tiÕn qu©n ra chiÕm ®ãng phñ thµnh Tèng B×nh (Hµ Néi); tù x­ng lµ tiÕt ®é sø, xãa bá thùc chÊt cña chÝnh quyÒn ®« hé nh­ng khÐo lÐo lîi dông bé m¸y vµ danh nghÜa cña bän ®« hé cò ®Ó chuyÓn sang giµnh quyÒn ®éc lËp d©n téc mét c¸ch v÷ng ch¾c.

   ViÖt sö th«ng gi¸m c­¬ng môc (TiÒn biªn, quyÓn 5) viÕt: "Hä Khóc lµ mét hä lín l©u ®êi ë Hång Ch©u(3). Khóc Thõa Dô tÝnh khoan hßa, hay th­¬ng ng­êi, ®­îc d©n chóng suy t«n. GÆp thêi buæi lo¹n l¹c, nh©n danh lµ hµo tr­ëng mét xø, Thõa Dô tù x­ng lµ tiÕt ®é sø...". Më ®Çu mét tËp tôc kh«n khÐo trong thÕ øng xö ®èi ngo¹i víi triÒu ®×nh phong kiÕn ph­¬ng b¾c "®éc lËp thËt sù, thÇn thuéc trªn danh nghÜa". Khóc Thõa Dô, sau khi ®· n¾m ®­îc quyÒn lùc thùc tÕ trªn miÒn ®Êt ®ai "An Nam" cò trong tay, vÉn gi÷ danh nghÜa "xin mÖnh nhµ §­êng". TriÒu ®×nh nhµ §­êng buéc ph¶i c«ng nhËn mét sù ®· råi. Ngµy 7 th¸ng 2 n¨m 906 vua §­êng ph¶i phong thªm cho TÜnh H¶i qu©n tiÕt ®é sø Khóc Thõa Dô t­íc "§ång b×nh ch­¬ng sù" (4). Khóc Thõa Dô phong cho con lµ Khóc H¹o chøc vô "TÜnh H¶i hµnh qu©n t­ m· quyÒn tri l­u hËu" tøc lµ chøc vô chØ huy qu©n ®éi vµ sÏ thay thÕ cha n¾m quyÒn hµnh tiÕt ®é sø" (5).

   Tuy cßn mang danh hiÖu mét chøc quan cña nhµ §­êng, vÒ thùc chÊt, Khóc Thõa Dô ®· x©y dùng mét chÝnh quyÒn tù chñ. Giµnh lÊy chÝnh quyÒn tõ tay bän phong kiÕn n­íc ngoµi, Khóc Thõa Dô ®· kÕt thóc vÒ c¬ b¶n ¸ch thèng trÞ h¬n mét ngh×n n¨m cña phong kiÕn ph­¬ng B¾c.

   LÞch sö ghi nhí c«ng lao cña Khóc Thõa Dô nh­ lµ mét trong nh÷ng ng­êi ®Æt c¬ së cho nÒn ®éc lËp d©n téc. Ngµy 23 th¸ng 7 n¨m 907, Khóc Thõa Dô mÊt. MÆc nhiªn, Khóc H¹o nèi nghiÖp cha. TriÒu ®×nh Tr­êng An khi Êy ®· chuyÓn tõ tay nhµ §­êng sang tay Chu ¤n (HËu L­¬ng). Vµ HËu L­¬ng, ngµy 1 th¸ng 9 n¨m 907, còng ph¶i c«ng nhËn Khóc H¹o lµm "An Nam ®« hé, sung tiÕt ®é sø".

   Nèi nghiÖp cha vµ nèi chÝ cha, Khóc H¹o ®· ®¶m ®­¬ng mét c¸ch tµi giái träng tr¸ch cñng cè nÒn tù chñ cßn non trÎ cña d©n téc ViÖt Nam.

   Trung Quèc sau khi Chu ¤n c­íp ng«i nhµ §­êng, ®· chÝnh thøc bÞ chia sÎ thµnh côc diÖn "N¨m ®êi M­êi n­íc" (6). Gi¸p giíi n­íc ta, miÒn Qu¶ng Ch©u lóc nµy n»m d­íi quyÒn c¸t cø cña cha con anh em hä L­u. L­u Èn sau mét thêi gian lµm chøc tiÕt ®é phã sø gi÷ quyÒn "l­u hËu" ë Qu¶ng Ch©u, n¨m 905 nhµ §­êng ph¶i c«ng nhËn viÖc L­u tù lËp lµm tiÕt ®é sø. N¨m 907, nhµ §­êng l¹i gia phong cho L­u Èn lµm kiÓm hiÖu th¸i óy kiªm thÞ trung.

   Tuy r»ng, nhµ HËu L­¬ng ®· c«ng nhËn chøc tiÕt ®é sø cña Khóc H¹o, nh­ng n¨m sau (908) HËu L­¬ng l¹i cho L­u Èn kiªm chøc "TÜnh H¶i qu©n tiÕt ®é, An Nam ®« hé" (7).

   §iÒu ®ã chøng tá bän cÇm quyÒn ph­¬ng B¾c vÉn ch­a chÞu tõ bá ý ®Þnh duy tr× ¸ch ®« hé trªn ®Çu trªn cæ nh©n d©n ta, ch­a tõ bá d· t©m x©m l­îc vµ chinh phôc l¹i miÒn ®Êt n­íc ta. Muèn giµnh ®­îc ®éc lËp d©n téc, nh©n d©n ta cßn ph¶i tiÕp tôc tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng bän x©m l­îc vµ bµnh tr­íng ph­¬ng B¾c.

   Ph¸t huy ý chÝ tù lËp tù c­êng cña cha «ng, Khóc H¹o kiªn tr× gi÷ v÷ng ®Êt n­íc, ch¨m lo x©y dùng nÒn t¶ng ®éc lËp cña d©n téc.

   Khóc H¹o ®· tiÕn hµnh nhiÒu c¶i c¸ch quan träng vÒ c¸c mÆt. §­êng lèi chÝnh trÞ chung cña Khóc H¹o ®­îc tãm t¾t ng¾n gän song rÊt râ rµng nh­ sau:

   "ChÝnh sù cèt chuéng khoan dung, gi¶n dÞ, nh©n d©n ®Òu ®­îc yªn vui" (8).

   Khoan dung, tøc lµ kh«ng th¾t buéc, kh¾t khe qu¸ qu¾t ®èi víi d©n, chèng bän tham « quan l¹i, mét tÖ n¹n lín cña thêi B¾c thuéc.

   Gi¶n dÞ, lµ kh«ng lµm phiÒn hµ, nhiÔu d©n bëi qu¸ nhiÒu thñ tôc hµnh chÝnh quan liªu...

   Yªn vui, "an c­ l¹c nghiÖp" lµ lý t­ëng cña nÕp sèng n«ng d©n n¬i lµng xãm.

   Tãm l¹i, ®ã lµ mét ®­êng lèi chÝnh trÞ th©n d©n. Nã chøng tá bÊt cø mét phong trµo d©n téc ch©n chÝnh nµo còng ph¶i cã mét néi dung d©n chñ nµo ®ã.

   Bëi ®ã, Khóc H¹o ®· söa ®æi l¹i chÕ ®é ®iÒn t«, thuÕ m¸ lùc dÞch nÆng nÒ cña thêi thuéc §­êng. ¤ng ra lÖnh "b×nh qu©n thuÕ ruéng, tha bá lùc dÞch, lËp sæ hé khÈu, kª râ quª qu¸n, giao cho gi¸p tr­ëng (qu¶n gi¸p) tr«ng coi".

   Tõ mét m« h×nh cña chÝnh quyÒn ®« hé, nh»m kh¾c phôc tÝnh ph©n t¸n cña quyÒn lùc thñ lÜnh ®Þa ph­¬ng, Khóc H¹o ®· cã nh÷ng cè g¾ng ®Çu tiªn hÕt søc lín lao nh»m x©y dùng mét chÝnh quyÒn d©n téc thèng nhÊt tõ trung ­¬ng cho ®Õn x·. ¤ng chia c¶ n­íc thµnh nh÷ng ®¬n vÞ hµnh chÝnh c¸c cÊp: lé, phñ, ch©u, gi¸p, x·. Mçi x· cã x· quan, mét ng­êi ch¸nh lÖnh tr­ëng vµ mét ng­êi t¸ lÖnh tr­ëng. Mét sè x· ë gÇn nhau tr­íc gäi lµ h­¬ng nay ®æi lµ gi¸p, mçi gi¸p cã mét qu¶n gi¸p vµ mét phã tri gi¸p ®Ó tr«ng nom viÖc thu thuÕ. Theo s¸ch An Nam chÝ nguyªn, Khóc H¹o ®Æt thªm 150 gi¸p, céng víi nh÷ng gi¸p cã tr­íc c¶ th¶y gåm 314 gi¸p (9).

   V× nhu cÇu chèng ngo¹i x©m, c¸c hµo tr­ëng ®Þa ph­¬ng ph¶i phôc tïng chÝnh quyÒn trung ­¬ng nh­ng vÉn cã xu h­íng c¸t cø vµ hä Khóc còng nh­ nhiÒu triÒu ®¹i ®éc lËp tiÕp theo, vÉn ph¶i dùa vµo hä ®Ó cñng cè chÝnh quyÒn ë c¸c c¬ së. Nh­ng xu thÕ cña lÞch sö ViÖt Nam, më ®Çu tõ cuéc c¶i c¸ch cña Khóc H¹o, lµ ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi thèng nhÊt quèc gia.

   C«ng cuéc x©y dùng nÒn tù chñ, thèng nhÊt cña Khóc H¹o më ra mét thêi kú ph¸t triÓn míi cña x· héi ViÖt Nam mµ c¸c triÒu ®¹i sau ®ã sÏ hoµn thµnh.

   Lóc bÊy giê, tiÕt ®é sø Qu¶ng Ch©u L­u Èn ®· chÕt (911), em lµ L­u NghiÔm lªn thay. §­îc sù gióp ®ì cña bän con ch¸u c¸c danh thÇn triÒu §­êng bÞ ®µy ra ®ã kh«ng vÒ quª cò n÷a vµ bän sÜ nh©n Trung nguyªn míi ra "tÞ ®Þa", th¸ng 9 n¨m 917 L­u NghiÔm (10) c¸t cø ë Qu¶ng Ch©u, tù x­ng hoµng ®Õ, ®Æt quèc hiÖu lµ ViÖt, nh­ng n¨m sau ®· ®æi ngay l¹i lµ H¸n, tøc lµ nhµ Nam H¸n, mét trong m­êi n­íc c¸t cø ë chung quanh ®Þa khu Trung nguyªn Trung Quèc.

   Víi mét chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i mÒm dÎo, Khóc H¹o sai con lµ Khóc Thõa Mü lµm "khuyÕn hiÕu sø" sang Nam H¸n, bÒ ngoµi gäi lµ ®Ó "kÕt mèi hßa hiÕu" song bÒ trong cèt ®Ó "xem xÐt t×nh h×nh h­ thùc" cña Nam H¸n (11). Sau khi Khóc H¹o mÊt, con lµ Khóc Thõa Mü lªn thay (kho¶ng 917-918).


   * chó thÝch

(1) Cùu §­êng th­, q.19 th­îng.
(2) Cuèi ®êi §­êng, triÒu ®×nh Tr­êng An ®· kh«ng kiÓm so¸t ®­îc c¸c vïng ®Êt ë xa n÷a. Bän quan l¹i ®Þa ph­¬ng næi dËy c¸t cø kh¾p n¬i. Ngò ®¹i sö ký (q.65. Nam H¸n thÕ gia) viÕt: "Cuèi ®êi §­êng, miÒn Nam H¶i cuèi cïng còng lo¹n. Tõ Hy T«ng (874-888) trë vÒ sau, c¸c ®¹i thÇn ®­îc cö ra trÊn trÞ c¸c n¬i, nh­ng c¸c n¬i ®Òu lo¹n, kh«ng ®i ®­îc, duy chØ bæ ®­îc ra Nam H¶i mµ th«i. T­ (L­u) An th× b¾t ®Çu còng tù lËp. BÊy giê Khóc H¹o ë Giao Ch©u, L­u SÜ ChÝnh ë QuÕ Ch©u, DiÖp Qu¶ng L­îc ë Ung Ch©u. Bang Tù Chiªu ë Dung Ch©u chia nhau chiÕm cø cai qu¶n. L­ Quang Trï chiÕm KiÒn Ch©u ®Ó ®¸nh miÒn LÜnh th­¬ng, em Trï lµ Quang Môc chiÕm TriÒu Ch©u, con lµ Diªn X­¬ng chiÕm ThiÒu Ch©u, Thø sö Cao Ch©u X­¬ng Lç, thø sö T©n Ch©u L­u TiÒm cïng h¬n 70 tr¹i ë Giang §«ng ®Òu kh«ng thÓ chÕ ngù ®­îc".
(3) Hång Ch©u lµ tªn ®Êt ®êi Lý TrÇn (®êi §­êng cã lÏ lµ ®Êt huyÖn Chu Diªn), ®êi Lª lµ hai phñ Th­îng Hång vµ H¹ Hång, sau lµ ®Êt B×nh Giang, Ninh Giang tØnh H¶i D­¬ng. HiÖn nay vÉn cßn ®×nh thê hä Khóc ë Cóc Bå (Ninh Giang). Lµng ®ã vÉn cßn hä Khóc.
(4) T­ M· Quang, Tù trÞ th«ng gi¸m, q.250.
(5) C«ng nhËn Khóc Thõa Dô lµm tiÕt ®é sø tøc lµ nhµ §­êng c«ng nhËn Khóc Thõa Dô ®­îc quyÒn n¾m c¶ qu©n quyÒn lÉn c¸c quyÒn d©n chÝnh, tµi chÝnh, "®· cã ®Êt, l¹i cã d©n, cã gi¸p binh, cã cña c¶i", thø sö c¸c ch©u ®Òu thµnh thuéc h¹. TiÕt ®é sø ®­îc tù ý cö quan l¹i v¨n vâ, tù ý tr­ng thu thuÕ m¸ trong vïng m×nh cai trÞ. Khi tiÕt ®é sø chÕt th× con n¾m lÊy quyÒn hµnh hoÆc bé h¹ tù chän t­íng sóy, gäi lµ "l­u hËu". Thùc chÊt ®ã lµ quyÒn tù trÞ vµ víi nÒn t¶ng d©n téc, sÏ ph¸t triÓn thµnh quyÒn ®éc lËp.
(6) N¨m ®êi (Ngò ®¹i) kÕ tôc nhµ §­êng x­ng ®Õ ë Trung nguyªn lµ HËu L­¬ng, HËu §­êng, HËu TÊn, HËu H¸n (§­êng, TÊn, H¸n tuy lµ x­ng hiÖu c¸c triÒu ®¹i Trung Hoa cò, song ®Òu do tÇng líp thèng trÞ ng­êi §ét QuyÕt (Turcs) ®· Ýt nhiÒu Hoa hãa cai trÞ), HËu Chu (907-960).
M­êi n­íc (ThËp quèc) vèn lµ ®Êt phiªn trÊn, do bän tiÕt ®é sø c¸t cø: Nam §­êng, Ng«, Ng« ViÖt, M©n; Së, Nam B×nh, Nam H¸n, TiÒn Thôc, HËu Thôc, B¾c H¸n.
(7) T©n Ngò ®¹i sö (cßn gäi lµ Ngò ®¹i sö ký), q.65. Nam H¸n thÕ gia; Th«ng gi¸m kû sù b¶n m¹t, q.39.
(8) ViÖt sö th«ng gi¸m c­¬ng môc (TiÒn biªn), q.5.
(9) An Nam chÝ nguyªn, q.3.
(10) L­u NghiÔm cßn cã tªn lµ Nham, Cung.
(11) An Nam chÝ l­îc, q.11.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang