T liÖu tham kh¶o Thêi ®¹i dùng níc Sau hµng tr¨m ngh×n n¨m gian khæ lao ®éng vµ s¸ng t¹o, tõ nh÷ng c«ng cô b¨ng ®¸ cò th« s¬ tiÕn ®Õn sù ph¸t minh ra kü thuËt luyÖn kim vµ nghÒ n«ng trång lóa níc ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con ngêi nguyªn thñy ViÖt Nam ngµy cµng ®îc n©ng cao, ®a ®Õn h×nh thµnh mét l·nh thæ chung, mét nÒn v¨n hãa, v¨n minh chung vµ mét tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi chung ®ã lµ quèc gia vµ nhµ níc V¨n Lang - ¢u L¹c, ®¸nh dÊu mét bíc chuyÓn biÕn c¬ b¶n trong lÞch sö x· héi ViÖt Nam, më ra mét thêi ®¹i míi - thêi ®¹i dùng níc. Thêi ®¹i lÞch sö quan träng nµy ®· ®îc nhiÒu ngêi quan t©m nghiªn cøu, ®· cã nhiÒu tµi liÖu ®Ò cËp tíi. Díi c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam, trong mét sè t¸c phÈm, díi d¹ng truyÒn thuyÕt ®· cã ®Ò cËp ®Õn thêi ®¹i nµy. Mét sè nhµ Sö häc níc ta thêi Trung ®¹i trong c¸c t¸c phÈm nh ViÖt sö lîc, D §Þa chÝ, §¹i ViÖt Sö ký toµn th, v.v. díi gãc ®é lÞch sö hay ®Þa lý - lÞch sö ®· chÐp s¬ lîc vÒ thêi ®¹i nµy. §Æc biÖt nhµ Sö häc Ng« SÜ Liªn ®· ®a thêi ®¹i nµy vµo chÝnh sö cña níc ta, ®Æt thµnh mét kû riªng "Kû hä Hång Bµng" thuéc phÇn "Ngo¹i Kû" cña bé §¹i ViÖt Sö ký toµn th. Sang thêi Ph¸p thuéc, víi sù thµnh lËp trêng ViÔn §«ng B¸c Cæ, c«ng t¸c kh¶o cæ häc ®îc chó ý. ViÖc t×m kiÕm, th¨m dß, khai quËt vµ nghiªn cøu thêi ®¹i lÞch sö nµy ®îc xóc tiÕn, cã bíc chuyÓn biÕn míi. Trªn c¬ së nh÷ng t liÖu míi, hä ®· kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i cña mét nÒn v¨n hãa ®ång thau ph¸t triÓn rùc rì ë ViÖt Nam, nÒn v¨n hãa §«ng S¬n. Sù tån t¹i cña thêi ®¹i dùng níc ®îc kh¼ng ®Þnh b»ng nh÷ng tµi liÖu cã ®é tin cËy cao. Tuy vËy, mét sai lÇm cÇn ®îc ghi nhËn cña c¸c nhµ kh¶o cæ häc níc ngoµi thêi ®ã lµ ®· phñ nhËn tÝnh b¶n ®Þa cña nÒn v¨n hãa §«ng S¬n. Hä cho r»ng, nÒn v¨n hãa ®ã b¾t nguån tõ níc ngoµi (tõ Trung Quèc vµ xa h¬n n÷a lµ tõ ch©u ¢u). Tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945, nhÊt lµ tõ n¨m 1954, ngµnh sö häc vµ kh¶o cæ häc ViÖt Nam chÝnh thøc ra ®êi vµ ngµy cµng ph¸t triÓn, viÖc nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vÒ thêi ®¹i Hïng V¬ng míi thùc sù ®îc chó ý vµ ngµy cµng ®îc ®Èy m¹nh, do ®ã ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu to lín. C¸c nguån t liÖu ®îc ph¸t hiÖn vµ thu thËp ngµy cµng phong phó, ®å sé. Thêi ®¹i Hïng V¬ng ®îc nghiªn cøu s©u s¾c, toµn diÖn. NhiÒu néi dung quan träng thuéc thêi ®¹i nµy ®îc lµm râ h¬n: niªn ®¹i, ®Æc trng vµ nguån gèc cña v¨n hãa §«ng S¬n, tr×nh ®é s¶n xuÊt, ®êi sèng kinh tÕ, quan hÖ x· héi, thiÕt chÕ chÝnh trÞ ®¬ng thêi. I. Niªn ®¹i vµ ®Þa bµn c tró cña ngêi ViÖt cæ thêi Hïng V¬ng 1. Niªn ®¹i. Dùa vµo c¸c nguån t liÖu míi ph¸t hiÖn vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu, nhiÒu nhµ kh¶o cæ häc vµ sö häc cho r»ng thêi dùng níc ®· tr¶i qua bèn giai ®o¹n ph¸t triÓn nèi tiÕp nhau liªn tôc vµ ngµy cµng cao: - Giai ®o¹n Phïng Nguyªn - tån t¹i vµo nöa ®Çu thiªn niªn kû 2 tr.CN. - Giai ®o¹n §ång §Ëu cã niªn ®¹i lµ 3070 ± 100 n¨m c¸ch ngµy nay. §©y lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn kÕ tiÕp vµ cao h¬n giai ®o¹n Phïng Nguyªn. Ngêi thêi §ång §Ëu vÉn dïng ®å ®¸ trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng lµ chñ yÕu, nhng ®å ®ång chiÕm tû lÖ cao h¬n. - Giai ®o¹n Gß Mun tån t¹i vµo nöa ®Çu thiªn niªn kû 1 tr.CN, cã niªn ®¹i C14 lµ: 3045 ± 120 n¨m c¸ch n¨m 1950 (niªn ®¹i cña di chØ Vinh Quang (Hoµi §øc, Hµ T©y) thuéc v¨n hãa Gß Mun). §Æc ®iÓm cña giai ®o¹n nµy lµ kü thuËt luyÖn kim rÊt ph¸t triÓn, c«ng cô b»ng ®ång thau chiÕm u thÕ. - Giai ®o¹n §«ng S¬n cã niªn ®¹i sím lµ 2820 ± 120 n¨m (c¸ch n¨m 1970 - n¨m x¸c ®Þnh niªn ®¹i v¨n hãa §«ng S¬n. §©y lµ giai ®o¹n chuyÓn tiÕp tõ sù ph¸t triÓn rùc rì cña ®å ®ång ®¹t ®Õn møc hoµn h¶o c¶ vÒ mÆt kü thuËt vµ mü thuËt sang s¬ kú ®å s¾t. Giai ®o¹n cuèi thuéc v¨n hãa §«ng S¬n kÐo dµi ®Õn vµi ba thÕ kû sau c«ng nguyªn. ë ®©y chØ ®Ò cËp ®Õn v¨n hãa §«ng S¬n ë giai ®o¹n tríc thÕ kû 3 tr.CN. 2. §Þa bµn c tró. C¨n cø vµo c¸c di tÝch kh¶o cæ häc thuéc v¨n hãa §«ng S¬n ®· ph¸t hiÖn ®îc, cã thÓ x¸c ®Þnh ®Þa bµn c tró cña ngêi ViÖt cæ ë níc V¨n Lang t¬ng øng víi vïng B¾c Bé, B¾c Trung Bé cña ViÖt Nam vµ mét phÇn phÝa nam Qu¶ng §«ng vµ Qu¶ng T©y cña Trung Quèc ngµy nay. II. Sù chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ - x· héi 1. VÒ kinh tÕ Thêi Hïng V¬ng do kü thuËt luyÖn kim ngµy cµng ph¸t triÓn, nªn c«ng cô lao ®éng b»ng ®ång thau ngµy cµng chiÕm u thÕ vµ thay thÕ dÇn c«ng cô b»ng ®¸. ë giai ®o¹n ®Çu (giai ®o¹n Phïng Nguyªn), c«ng cô b»ng ®¸ cßn chiÕm u thÕ, nÒn kinh tÕ cßn mang tÝnh chÊt nguyªn thñy. Sang ®Õn giai ®o¹n §ång §Ëu, Gß Mun vµ nhÊt lµ §«ng S¬n, nhiÒu lo¹i h×nh c«ng cô b»ng ®ång ra ®êi vµ ngµy cµng phong phó nh lìi cuèc, lìi cµy, lìi thuæng, xÎng, lìi rïi, v.v. Sù tiÕn bé cña c«ng cô s¶n xuÊt ®· thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é kh¸ cao. NÒn kinh tÕ bao gåm nhiÒu ngµnh, nghÒ, trong ®ã n«ng nghiÖp trång lóa níc chiÕm ®Þa vÞ chñ ®¹o, phæ biÕn réng r·i kh¾p l·nh thæ tõ trung du ®Õn ®ång b»ng, ven biÓn. Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp trång lóa níc ®ßi hái ngµy cµng bøc thiÕt ph¶i lµm c«ng t¸c thñy lîi, khai khÈn ®Êt ®ai, më réng diÖn tÝch canh t¸c. §· cã mét sè tµi liÖu cho thÊy c d©n bÊy giê ®· biÕt sö dông biÖn ph¸p tíi, tiªu "theo níc triÒu lªn xuèng". Víi nh÷ng c«ng cô b»ng kim khÝ, c d©n §«ng S¬n ®· më réng ®Þa bµn c tró, ®Èy m¹nh c«ng cuéc khai khÈn ®Êt ®ai, chinh phôc vïng ®ång b»ng, ven biÓn B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé. Cïng víi trång trät cßn cã ch¨n nu«i, ®¸nh c¸ vµ thñ c«ng nghiÖp còng rÊt ph¸t triÓn. §Ó phôc vô cho trång trät, c d©n bÊy giê ®· ®Èy m¹nh ch¨n nu«i tr©u, bß ®Ó lÊy søc kÐo vµ ph©n bãn. NhiÒu di tÝch v¨n hãa §«ng S¬n cã x¬ng tr©u, bß. C¸c gia sóc, gia cÇm còng ®îc nh©n d©n ch¨n nu«i réng r·i, nh lîn, gµ, chã, v.v... ViÖc nghiªn cøu vµ nÊu luyÖn hîp kim ®ång phï hîp víi c¸c lo¹i h×nh c«ng cô kh¸c nhau lµ mét thµnh tùu lín cña ngêi thî thñ c«ng ®óc ®ång bÊy giê. ViÖc cÊu t¹o hîp kim ®Ó chÕ t¹o c«ng cô thêi Hïng V¬ng ®· tr¶i qua 2 giai ®o¹n, mµ giai ®o¹n 2 l¹i tèt h¬n, t¹o ra ®îc nh÷ng c«ng cô bÒn, ch¾c h¬n. ë giai ®o¹n ®Çu hîp kim gåm cã ®ång - thiÕc. Cßn giai ®o¹n sau hîp kim gåm cã ®ång - ch× - thiÕc víi tû lÖ ®ång 80 - 90%, thiÕc, ch× chiÕm tõ 10 - 20%. §Ó lµm nãng ch¶y hîp kim nãi trªn, c¸c thî ®óc ®ång ®· t¹o nªn mét nhiÖt ®é trong lß luyÖn tõ 1.200 ®é ®Õn 1.250 ®é vµ b¶n th©n lß ph¶i chÞu ®îc nhiÖt ®é 1.400 ®é. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i dÔ ®èi víi ngêi ViÖt cæ c¸ch ®©y mÊy ngµn n¨m khi khoa häc kü thuËt cßn cha ph¸t triÓn. Víi kü thuËt luyÖn ®ång, c d©n bÊy giê ®· t¹o nªn bíc ngoÆt, lo¹i trõ h¼n ®å ®¸. Trong mét sè di tÝch thêi Hïng V¬ng nh Tiªn Héi, §êng M©y, Gß ChiÒn VËy, §ång Mâm, Vinh Quang t×m thÊy c¸c di vËt b»ng s¾t. T¹i khu Cæ Loa t×m thÊy dÊu tÝch chÕ t¹o ®å s¾t. Ngêi §«ng S¬n chÕ t¹o ®å s¾t b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p, tõ c¸ch luyÖn ra s¾t xèp, rÌn s¾t ®Õn ph¬ng ph¸p ®óc. Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ trªn nhiÒu mÆt lµ c¬ së cho sù më réng trao ®æi hµng hãa víi níc ngoµi. HiÖn tîng mét sè trèng ®ång lo¹i I Heger cña níc V¨n Lang ë Thailand, Malaysia... còng nh sù cã mÆt cña nh÷ng lìi ®ång ChiÕn quèc ë nhiÒu di tÝch v¨n hãa §«ng S¬n ®· chøng tá cã sù bu«n b¸n gi÷a ngêi ViÖt cæ ®¬ng thêi víi c¸c quèc gia quanh vïng. Mét sè ®å trang søc, tr©u, bß còng ®· trë thµnh hµng hãa trong viÖc bu«n b¸n gi÷a V¨n Lang - ¢u L¹c víi c¸c níc l©n bang. 2. Sù chuyÓn biÕn x· héi Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ, sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi gi÷a n«ng nghiÖp vµ thñ c«ng nghiÖp, sù trao ®æi s¶n phÈm vµ c¸c nguyªn liÖu gi÷a c¸c ®Þa ph¬ng ngµy cµng më réng díi thêi Hïng V¬ng ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc t¨ng thªm nguån cña c¶i x· héi. S¶n phÈm thõa xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu h¬n, ®· t¹o nªn c¬ së cho sù ph©n hãa x· héi. Nh÷ng cña c¶i chung cña x· héi (do lao ®éng c«ng Ých, do thu nhËp tõ ruéng ®Êt c«ng céng cña chiÒng, ch¹) dÇn dÇn bÞ mét sè ngêi t×m c¸ch chiÕm ®o¹t biÕn thµnh cña riªng. ChÕ ®é t h÷u tµi s¶n ra ®êi vµ ngµy cµng ph¸t triÓn theo sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ®ång thêi còng dÉn ®Õn mét chuyÓn biÕn x· héi quan träng lµ x· héi ph©n hãa thµnh kÎ giµu ngêi nghÌo. Tõ thêi Phïng Nguyªn, hiÖn tîng ph©n hãa x· héi ®· xuÊt hiÖn, nhng cha ®¸ng kÓ. Trong sè 12 ng«i mé khai quËt ë Lòng Hßa (Phó Thä) cã 2 mé chØ cã 2 hiÖn vËt ch«n theo ngêi chÕt, 2 mé cã tíi 20 hiÖn vËt vµ 24 hiÖn vËt, phæ biÕn lµ sè mé cßn l¹i ®Òu cã tõ 3 ®Õn 13 hiÖn vËt. §å tïy t¸ng gièng nhau gåm c«ng cô, ®å dïng b»ng ®¸, gèm. Nh vËy lµ, ë giai ®o¹n ®Çu thêi Hïng V¬ng quan hÖ céng ®ång nguyªn thñy míi bíc vµo qu¸ tr×nh tan r·. Tõ sù ph©n tÝch c¸c hiÖn vËt trong c¸c khu mé t¸ng thêi Hïng V¬ng cho thÊy x· héi bÊy giê ®· cã hiÖn tîng ph©n hãa thµnh c¸c tÇng líp giµu, nghÌo kh¸c nhau. Sù ph©n hãa ®ã ®· diÔn ra tõ tõ, ngµy cµng râ nÐt tr¶i qua mét qu¸ tr×nh l©u dµi tõ Phïng Nguyªn ®Õn §«ng S¬n. Tuy nhiªn, sù ph©n hãa x· héi bÊy giê thµnh hai cùc cha s©u s¾c. Sù ph©n hãa tµi s¶n lµ biÓu hiÖn cña sù ph©n hãa x· héi. G¾n liÒn víi hiÖn tîng nµy lµ sù ra ®êi cña n« lÖ gia trëng, dÉn tíi sù h×nh thµnh c¸c tÇng líp x· héi kh¸c nhau: - Quý téc (gåm cã c¸c téc trëng, tï trëng bé l¹c, thñ lÜnh liªn minh bé l¹c vµ nh÷ng ngêi giµu cã kh¸c). - N« t× - TÇng líp d©n tù do cña c«ng x· n«ng th«n lµ tÇng líp ®«ng ®¶o nhÊt trong x· héi, gi÷ vai trß lµ lùc lîng s¶n xuÊt chñ yÕu. - TÇng líp trªn cña x· héi ngµy cµng giµu cã vµ n¾m gi÷ c¸c c¬ng vÞ qu¶n lý c«ng viÖc c«ng céng cña chiÒng, ch¹... Nh vËy, nh÷ng tiÒn ®Ò ®Çu tiªn cho sù h×nh thµnh quèc gia vµ nhµ níc thêi Hïng V¬ng vµo giai ®o¹n cuèi §«ng S¬n ®· xuÊt hiÖn. |
Thêi sù
§êi sèng chÝnh trÞ
Kinh tÕ - X· héi
V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang