§¹i ViÖt sö ký b¶n kû toµn th Kû nhµ §inh Tiªn Hoµng ®Õ Hä §inh, tªn hóy lµ Bé LÜnh, ngêi ®éng Hoa L, ch©u §¹i Hoµng (tªn ch©u, nay lµ ®Êt huyÖn Hoa L, tØnh Ninh B×nh), con cña thø sö ch©u Hoan §inh C«ng Trø, dÑp yªn c¸c sø qu©n, tù lËp lµm ®Õ, ë ng«i 12 n¨m (968-979), bÞ néi nh©n lµ §ç ThÝch giÕt, thä 56 tuæi (924-979), t¸ng ë s¬n l¨ng Trêng Yªn. Vua tµi n¨ng s¸ng suèt h¬n ngêi, dòng c¶m mu lîc nhÊt ®êi, quÐt s¹ch c¸c hïng trëng, tiÕp nèi quèc thèng cña TriÖu Vò (®Õ), song kh«ng biÕt dù phßng, kh«ng gi÷ ®îc trän ®êi, tiÕc thay! Xa, cha cña vua lµ §inh C«ng Trø lµm nha tíng cña D¬ng §×nh NghÖ, ®îc §×nh NghÖ giao gi÷ chøc quyÒn thø sö ch©u Hoan, sau theo vÒ víi Ng« v¬ng, vÉn ®îc gi÷ chøc cò, råi mÊt. Vua må c«i cha tõ bÐ, mÑ hä §µm ®a gia thuéc vµo ë c¹nh ®Òn s¬n thÇn trong ®éng. Vµo tuæi nhi ®ång, vua thêng cïng bän trÎ con ch¨n tr©u ngoµi ®ång. Bän trÎ tù biÕt kiÕn thøc kh«ng b»ng vua, cïng nhau suy t«n lµm trëng. Phµm khi ch¬i ®ïa, thêng b¾t bän chóng chÐo tay lµm kiÖu ®Ó ríc vµ cÇm hoa lau ®i hai bªn ®Ó ríc nh nghi trîng thiªn tö. Ngµy rçi, thêng kÐo nhau ®i ®¸nh trÎ con th«n kh¸c, ®Õn ®©u bän trÎ ®Òu sî phôc, hµng ngµy rñ nhau ®Õn phôc dÞch kiÕm cñi thæi c¬m. Bµ mÑ thÊy vËy mõng l¾m, mæ lîn nhµ cho chóng ¨n. Phô l·o c¸c s¸ch b¶o nhau: "§øa bÐ nµy khÝ lîng nh thÕ ¾t lµm nªn sù nghiÖp, bän ta nÕu kh«ng theo vÒ, ngµy sau "hèi th× ®· muén" bÌn dÉn con em ®Õn theo, råi lËp lµm trëng ë s¸ch §µo ¸o". Ngêi chó cña vua gi÷ s¸ch B«ng chèng ®¸nh víi vua. BÊy giê, vua cßn Ýt tuæi, thÕ qu©n cha m¹nh, ph¶i thua ch¹y. Khi qua cÇu ë §µm Gia N¬ng Loan (Nguyªn v¨n: "§µm Gia N¬ng Loan". Loan lµ chç s«ng uèn vßng. C¸c b¶n in kh¸c ®Òu bá ch÷ "n¬ng", chØ chÐp §µm Gia Loan. Nay ë §iÒm X¸, huyÖn Gia ViÔn, tØnh Ninh B×nh), cÇu g·y, vua r¬i xuèng bïn, ngêi chó toan ®©m, bçng thÊy hai con rång vµng hé vÖ vua, nªn sî mµ lui. Vua thu nhÆt quËn cßn sãt, quay l¹i ®¸nh, ngêi chó ph¶i hµng. Tõ ®Êy ai còng sî phôc, phµm ®i ®¸nh ®Õn ®©u ®Òu dÔ nh chÎ tre, gäi lµ V¹n Th¾ng v¬ng. BÊy giê mêi hai sø qu©n ®Òu tù xng hïng trëng, c¸t cø ®Êt ®ai... Vua mét phen cÊt qu©n lµ dÑp yªn, bÌn tù lËp lµm ®Õ. Chän ®îc chç ®Êt ®Ñp ë §µm th«n, vua muèn dùng ®« ë ®ã, nhng v× thÕ ®Êt chËt hÑp l¹i kh«ng cã lîi vÒ viÖc ®Æt hiÓm, nªn l¹i ®ãng ®« ë Hoa L (Nay lµ phñ Trêng Yªn). MËu Th×n, n¨m thø nhÊt (968), (Tèng Khai B¶o n¨m thø nhÊt) Vua lªn ng«i, ®Æt quèc hiÖu lµ §¹i Cå ViÖt, dêi kinh Êp vÒ ®éng Hoa L, b¾t ®Çu dùng ®å míi, ®¾p thµnh ®µo hµo, x©y cung ®iÖn, ®Æt triÒu nghi. BÇy t«i d©ng t«n hiÖu lµ §¹i Th¾ng Minh hoµng ®Õ. Vua muèn dïng uy chÕ ngù thiªn h¹, bÌn ®Æt v¹c lín ë s©n triÒu, nu«i hæ d÷ trong còi, h¹ lÖnh r»ng: "KÎ nµo tr¸i phÐp ph¶i chÞu téi bá v¹c dÇu, cho hæ ¨n". Mäi ngêi ®Òu sî phôc, kh«ng ai d¸m ph¹m. * Lª V¨n Hu nãi: Tiªn hoµng nhê cã tµi n¨ng s¸ng suèt h¬n ngêi, dòng c¶m mu lîc nhÊt ®êi, ®¬ng lóc níc ViÖt ta kh«ng cã chñ, c¸c hïng trëng c¸t cø, mét phen cÊt qu©n mµ mêi hai sø qu©n phôc hÕt. Vua më níc dùng ®«, ®æi xng hoµng ®Õ, ®Æt tr¨m quan, lËp s¸u qu©n, chÕ ®é gÇn ®Çy ®ñ, cã lÏ ý trêi v× níc ViÖt ta mµ l¹i sinh bËc th¸nh triÕt ®Ó tiÕp nèi quèc thèng cña TriÖu V¬ng ch¨ng? Kû Tþ, n¨m thø hai (969), (Tèng Khai B¶o n¨m thø hai). Th¸ng n¨m nhuËn, phong con trëng lµ LiÔn lµm Nam ViÖt V¬ng. Canh Ngä, Th¸i B×nh n¨m thø 1 (970), (Tèng Khai B¶o n¨m thø 3). Mïa xu©n, th¸ng giªng, ®Æt niªn hiÖu. (Sö cò nãi r»ng níc ViÖt ta cã niªn hiÖu b¾t ®Çu tõ ®©y. Nhng Lý Nam §Õ (tríc ®ã) ®· ®Æt niªn hiÖu lµ Thiªn §øc (544 - 548)). Sai sø sang nhµ Tèng giao h¶o. (...). LËp n¨m hoµng hËu (mét lµ §an Gia, hai lµ Trinh Minh, ba lµ KiÓu Quèc, bèn lµ Cæ Quèc, n¨m lµ Ca ¤ng). Lª V¨n Hu nãi: Trêi ®Êt cïng che chë, mÆt trêi mÆt tr¨ng cïng chiÕu soi, míi sinh thµnh mu«n vËt, nÈy në mäi loµi, còng nh hoµng hËu s¸nh víi ng«i vua, cho nªn míi cã thÓ ®øng ®Çu tiªu biÓu cho néi cung, t¸c thµnh cho thiªn h¹. Tõ xa chØ lËp (hoµng hËu) mét ngêi ®Ó chñ viÖc néi trÞ mµ th«i, cha tõng nghe nãi lËp ®Õn n¨m ngêi. Tiªn hoµng kh«ng kª cøu cæ häc, mµ bÇy t«i ®¬ng thêi l¹i kh«ng cã ai biÕt gióp söa cho ®óng, ®Ó ®Õn nçi ch×m ®¾m trong t×nh riªng, cïng lËp n¨m hoµng hËu. Sau ®Õn hai triÒu Lª, Lý còng phÇn nhiÒu b¾t chíc lµm theo, Êy lµ do Tiªn hoµng khëi xíng sù rèi lo¹n thø bËc vËy. T©n Mïi, (Th¸i B×nh) n¨m thø hai (971), (Tèng Khai B¶o n¨m thø t). B¾t ®Çu quy ®Þnh cÊp bËc v¨n vâ, t¨ng ®¹o, cho NguyÔn BÆc lµm §Þnh Quèc c«ng, Lu C¬ lµm ®« hé phñ sÜ s (1), Lª Hoµn lµm thËp ®¹o tíng qu©n (2), t¨ng thèng (3) Ng« Ch©n Lu ®îc ban hiÖu lµ Khu«ng ViÖt ®¹i s, Tr¬ng Ma Ni lµm t¨ng lôc (4), ®¹o sÜ §Æng HuyÒn Quang ®îc trao chøc sïng ch©n uy nghi (5). G¶ c«ng chóa Minh Ch©u cho TrÇn Th¨ng, cho Th¨ng lµm phß m· ®« óy (Th¨ng lµ em Minh c«ng). Nh©m Th©n, (Th¸i B×nh) n¨m thø ba (972), (Tèng Khai B¶o n¨m thø n¨m). Sai Nam ViÖt V¬ng LiÔn sang sø th¨m nhµ Tèng. Quý DËu, (Th¸i B×nh) n¨m thø t (973), (Tèng Khai B¶o n¨m thø s¸u). Nam ViÖt V¬ng LiÔn ®i sø vÒ. (...) MËu DÇn, (Th¸i B×nh) n¨m thø 9 (978), (Tèng Th¸i B×nh Hng Quèc n¨m thø 3). Mïa xu©n, th¸ng giªng, ®éng ®Êt. LËp con nhá lµ H¹ng Lang lµm hoµng th¸i tö, phong con thø lµ Toµn lµm VÖ V¬ng. Th¸ng hai, ma ®¸. Mïa h¹, th¸ng s¸u, n¾ng h¹n. Kû M·o, (Th¸i B×nh) n¨m thø 10 (979), (Tèng Th¸i B×nh Hng Quèc n¨m thø 4). Mïa xu©n Nam ViÖt V¬ng LiÔn giÕt hoµng th¸i tö H¹ng Lang. LiÔn lµ con trëng cña vua, thuë hµn vi tõng cïng chÞu gian khæ, ®Õn khi ®Þnh yªn thiªn h¹, ý vua muèn truyÒn ng«i cho, míi phong lµm Nam ViÖt V¬ng, l¹i tõng xin mÖnh vµ nhËn tíc phong cña nhµ Tèng. Sau vua sinh con nhá lµ H¹ng Lang, rÊt mùc yªu quý, lËp lµm th¸i tö. LiÔn v× vËy bÊt b×nh, sai ngêi ngÇm giÕt ®i. Sö thÇn Ng« SÜ Liªn nãi: Nèi nghiÖp dïng con ®Ých lµ ®¹o thêng mu«n ®êi, bá ®¹o Êy, cha tõng kh«ng g©y lo¹n. Còng cã khi nh©n ®êi lo¹n mµ lËp th¸i tö, th× tríc hÕt chän ngêi cã c«ng, hoÆc con ®Ých trëng qu¸ ¸c ph¶i bá th× sau míi lËp con thø. ThÕ lµ xö viÖc lóc biÕn mµ vÉn ®îc ®óng ®¾n, ngêi xa vÉn tõng lµm. Nam ViÖt V¬ng LiÔn lµ con trëng, l¹i cã c«ng, cha thÊy lÇm lçi g×. Tiªn hoµng yªu con thø mµ quªn con trëng, cho nh thÕ míi ®ñ tá t×nh yªu quý, kh«ng biÕt nh thÕ lµ lµm h¹i con. LiÔn l¹i nhÉn t©m, ®Õn nçi giÕt em, thiªn ®¹o nh©n lu©n mÊt hÕt, chuèc häa chÕt thiÖt th©n, cßn liªn lôy c¶ cha n÷a, h¸ ch¼ng rïng rîn l¾m thay! Kh«ng thÕ th× téi ®¹i ¸c cña §ç ThÝch do ®©u n¶y ra ®Ó hîp víi lêi sÊm ®îc? Mïa ®«ng, th¸ng mêi, chi hËu néi nh©n §ç ThÝch giÕt vua ë s©n cung. Bän §inh Quèc c«ng NguyÔn BÆc b¾t ®îc ®em giÕt. Tríc ®ã §ç ThÝch lµm chøc l¹i ë §ång Quan, ®ªm n»m trªn cÇu, bçng thÊy sao sa r¬i vµo miÖng, ThÝch cho lµ ®iÒm tèt, bÌn n¶y ra ý ®Þnh giÕt vua. §Õn ®©y, nh©n lóc vua ¨n yÕn ban ®ªm, say rîu n»m trong s©n, ThÝch bÌn giÕt chÕt, l¹i giÕt lu«n c¶ Nam ViÖt V¬ng LiÔn. Khi Êy lÖnh lïng b¾t hung thñ rÊt gÊp, ThÝch ph¶i lÐn nÊp ë m¸ng níc trong cung qua 3 ngµy, kh¸t l¾m, gÆp lóc trêi ma thß tay høng níc uèng, cung n÷ tr«ng thÊy liÒn ®i b¸o. §Þnh Quèc c«ng NguyÔn BÆc sai ngêi b¾t ®em chÐm (...). Ngµy tríc, khi vua cßn hµn vi, thêng ®¸nh c¸ ë s«ng Giao Thñy, kÐo líi ®îc viªn ngäc khuª to nhng va vµo mòi thuyÒn, søt mÊt mét gãc. §ªm Êy vµo ngñ nhê ë chïa Giao Thñy, giÊu ngäc díi ®¸y giá c¸, ®îi s¸ng ra chî b¸n c¸. BÊy giê vua ®ang ngñ say, trong giá cã ¸nh s¸ng l¹, nhµ s chïa Êy gäi dËy hái duyªn cí, vua nãi thùc vµ lÊy ngäc khuª cho xem. S than r»ng: "Anh ngµy sau phó quý kh«ng thÓ nãi hÕt, chØ tiÕc phóc kh«ng ®îc dµi" (...). Ngêi ta cho r»ng lµ sè trêi ®· ®Þnh nh thÕ. DÞch theo b¶n kh¾c in n¨m ChÝnh Hßa thø 18 (1697) - Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi - Hµ Néi - 1983. (1) Lu Xëng: vua cuèi cïng cña Nam H¸n (958-970), ®Çu hµng tíng nhµ Tèng lµ Phan Mü. (1) §« hé phñ sÜ s: chøc quan coi viÖc h×nh ¸n ë phñ ®« hé, tøc lµ trong c¶ níc (nhµ §inh dïng tªn phñ ®« hé thêi thuéc §êng). (2) Tíng chØ huy 10 ®¹o qu©n, tøc qu©n ®éi c¶ níc. (3) T¨ng thèng: chøc quan phong cho vÞ s ®îc triÒu ®×nh coi lµ ngêi ®øng ®Çu PhËt gi¸o. (4) T¨ng lùc: chøc quan tr«ng coi PhËt gi¸o díi chøc t¨ng thèng. (5) Sñng ch©n uy nghi: chøc quan tr«ng coi vÒ §¹o gi¸o. |
Thêi sù
§êi sèng chÝnh trÞ
Kinh tÕ - X· héi
V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang